Disclaimer: Το άρθρο αυτό εστιάζει σε ψυχολογικές, συναισθηματικές και σωματικές επιπτώσεις θυμάτων βιασμού . Δεν έχει την πρόθεση να γενικεύσει καθώς η κάθε ιστορία θύματος  διαφέρει και το κάθε άτομο την βιώνει διαφορετικά. Ο στόχος του άρθρου αυτού  είναι απλά να  ευαισθητοποίηση και να ενημερώσει τον κόσμο.

Η ένταση και η συχνότητα των βιασμών και των αποπειρών σεξουαλικών επιθέσεων σε γυναίκες καθώς και σε άντρες, μαζί με πολλά περιστατικά που δεν έχουν καταγγελθεί, αυξάνονται ανησυχητικά σε όλες τις χώρες και φυσικά η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση.

Τα κίνητρα πίσω από τον βιασμό ποικίλλουν και είναι δύσκολο να προσδιοριστούν. Ωστόσο, μελέτες δείχνουν ότι οι βιαστές έχουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά:

– έλλειψη ενσυναίσθησης

– ναρκισσισμό

– αισθήματα εχθρότητας προς τις γυναίκες

1. Τοξική αρρενωπότητα: Η Σέρι Χάμπι, ερευνήτρια καθηγήτρια ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο του Νότου στην πολιτεία του Τενεσί των ΗΠΑ, είπε ότι «η σεξουαλική επίθεση δεν έχει να κάνει με τη σεξουαλική ικανοποίηση ή το σεξουαλικό ενδιαφέρον, αλλά περισσότερο με την κυριαρχία των ανθρώπων ανεξαρτήτως του φύλλου». Η τοξική αρρενωπότητα προωθεί την κουλτούρα του βιασμού.
2. Εχθρότητα προς τις γυναίκες: Οι βιαστές βλέπουν συχνά τα θύματα τους ως σεξουαλικά αντικείμενα που βρίσκονται εκεί για να εκπληρώσουν τις σεξουαλικές ανάγκες και επιθυμίες τους. Τείνουν να έχουν ψευδείς πεποιθήσεις, που συχνά περιγράφονται ως μύθοι βιασμού. Για παράδειγμα, ένας βιαστής μπορεί να πιστέψει ότι αν μια γυναίκα πει όχι, εννοεί πραγματικά ναι, και ότι απλώς τον παίζει ή τον προκαλεί. Η Σέρι Χάμπι είπε, η πατριαρχία και η κυριαρχία εκφράζονται μέσω ενός είδους «απανθρωποποίησης» όπου οι γυναίκες θεωρούνται κατώτερα όντα από τους άνδρες. Αυτό οδηγεί στο γεγονός ότι πολύ περισσότερο οι γυναίκες σε σύγκριση με τους άντρες να γίνονται στόχοι επίθεσης.

Με αφορμή τις τελευταίες εξελίξεις και καθώς αυτό είναι δυστυχώς ένα «επίκαιρο» πρόβλημα που αντιμετωπίζει η κοινωνία-  σε αυτό το άρθρο θα εστιάσουμε στις επιπτώσεις του βιασμού.   Αν και τα θύματα βιασμού συχνά υφίστανται σωματικούς τραυματισμούς, η συναισθηματική βλάβη είναι πολύ μεγαλύτερη. Μελέτες έχουν δείξει ότι το αίσθημα φόβου και αδυναμίας που υπάρχει κατά τη διάρκεια της ίδιας της πράξης αντικαθίσταται από ενοχή και self-blame αμέσως μετά, που μπορεί να παραμείνει για χρόνια και να εμποδίσει την πλήρη συναισθηματική ανάκαμψη του θύματος. Ο λόγος για τον οποίο τα θύματα (άντρες ή γυναίκες) βιασμού κατηγορούν τον εαυτό τους και όχι τον βιαστή τους  είναι αποτέλεσμα του ότι οι έχουν κοινωνικοποιηθεί σε μια σεξιστική κοινωνία και έχουν εσωτερικεύσει κανόνες διάκρισης. Αυτή η εσωτερίκευση πραγματοποιείται είτε μέσω της οικογένειας, είτε μέσω τις κοινωνίας  όπου οι γυναίκες ορίζονται ως σχετικά ανίσχυρες και κατώτερες από τους άντρες, ενώ οι άντρες σαν ισχυροί και ανώτεροι – και μετέπειτα αυτή η αντίληψη της διαφορετικότητας επεκτείνεται μέσω της κοινωνίας όπως και, μέσω της επιβολής των στερεοτύπων από τα ΜΜΕ. Παράλληλα η κοινωνία ενισχύει αυτά τα πρότυπα και την σεξουαλικοποίηση των γυναικών . Πριν αναλύσουμε τις ψυχικές και σωματικές επιπτώσεις θέλω να αναφερθώ σε κάτι εξίσου πολύ σημαντικό και συχνά παραμελημένο. ΥΠΑΡΧΟΥΝ ΚΑΙ ΑΝΤΡΕΣ ΘΥΜΑΤΑ ΒΙΑΣΜΟΥ. Μπορεί στατιστικά να είναι περισσότερες οι περιπτώσεις που τα θύματα είναι γυναίκες αλλά είναι και άντρες θύματα και το στίγμα και οι ψυχολογικές επιπτώσεις ισχύουν και για όλους.

Μύθοι, στερεότυπα και αβάσιμες πεποιθήσεις σχετικά με την ανδρική σεξουαλικότητα, ιδιαίτερα την ανδρική ομοφυλοφιλία, είναι ευρέως διαδεδομένοι στις νομικές και ιατρικές κοινότητες, καθώς και μεταξύ των φορέων που παρέχουν υπηρεσίες σε θύματα σεξουαλικής επίθεσης. Αυτές περιλαμβάνουν την αντίληψη ότι οι άνδρες σπάνια δέχονται σεξουαλική επίθεση, και ότι τα αρσενικά θύματα είναι υπεύθυνα για τις επιθέσεις τους, όπως και ότι τα αρσενικά θύματα σεξουαλικής επίθεσης είναι λιγότερο τραυματισμένα από την εμπειρία σε σχέση με τις γυναίκες. Ως αποτέλεσμα της επικράτησης τέτοιων πεποιθήσεων, υπάρχει υπό-αναφορά σεξουαλικών επιθέσεων από άνδρες θύματα.

Καθώς και  έλλειψη κατάλληλων υπηρεσιών και, ουσιαστικά, καμία νομική αποκατάσταση για τους άνδρες θύματα σεξουαλικής επίθεσης. Συγκριτικά, οι άνδρες θύματα σεξουαλικής επίθεσης έχουν λιγότερους πόρους και μεγαλύτερο στίγμα από ό,τι οι γυναίκες. Πολλά αρσενικά θύματα, είτε λόγω των φυσιολογικών επιπτώσεων του πρωκτικού βιασμού είτε λόγω άμεσης διέγερσης από τους επιτιθέμενους, έχουν στύση, εκσπερμάτιση ή και τα δύο κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Αυτό γίνεται εσφαλμένα κατανοητό από τον επιτιθέμενο, το θύμα, το δικαστικό σύστημα και την ιατρική κοινότητα ως ένδειξη συναίνεσης του θύματος. Μελέτες της ανδρικής σεξουαλικής φυσιολογίας υποδηλώνουν ότι ακούσιες στύσεις ή εκσπερματώσεις μπορεί να συμβούν στο πλαίσιο του μη συναινετικού, δεκτικού πρωκτικού σεξ. Οι στύσεις και οι εκσπερματώσεις είναι μόνο εν μέρει υπό εθελοντικό έλεγχο και είναι γνωστό ότι συμβαίνουν σε περιόδους ακραίας πίεσης απουσία σεξουαλικής ευχαρίστησης. Ιδιαίτερα στο σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, αυτή η εσφαλμένη αντίληψη, εκτός από άλλες αβάσιμες πεποιθήσεις, έχει κάνει τα δικαστήρια απρόθυμα να παράσχουν ένδικα μέσα σε άνδρες θύματα σεξουαλικής επίθεσης, ειδικά όταν το θύμα παρουσίασε στύση ή εκσπερμάτιση κατά τη διάρκεια της επίθεσης. Οι δικηγόροι και οι ιατροδικαστικοί ψυχίατροι πρέπει να είναι καλύτερα ενημερωμένοι για τη φυσιολογία αυτών των φαινομένων για να διατυπώσουν απόψεις βασισμένες σε στοιχεία.

Με αφορμή την παραπάνω διευκρίνηση , μπορούμε πλέον να αναλύσουμε τις επιπτώσεις που έχει ο βιασμός στα θύματα, ανεξαρτήτως φύλου, σεξουαλικότητας, ή εθνικότητας.

Κάθε επιζών αντιδρά στη σεξουαλική βία με τον δικό του μοναδικό τρόπο. Η προσωπικότητα, η κουλτούρα και το πλαίσιο της ζωής του επιζώντος μπορεί να επηρεάσουν αυτές τις αντιδράσεις. Κάποιοι εκφράζουν τα συναισθήματά τους ενώ άλλοι προτιμούν να κρατούν τα συναισθήματά τους μέσα τους. Κάποιοι μπορεί να πουν σε άλλους αμέσως τι συνέβη, άλλοι θα περιμένουν εβδομάδες, μήνες ή και χρόνια πριν συζητήσουν την επίθεση, και αυτό ΑΝ το επιλέξουν ποτέ. Είναι σημαντικό να σεβόμαστε και να καταλαβαίνουμε τις επιλογές του κάθε ατόμου για την αντιμετώπιση αυτού του τραυματικού συμβάντος. Είτε ολοκληρώθηκε είτε επιχειρήθηκε μια επίθεση, και ανεξάρτητα από το αν συνέβη πρόσφατα ή πριν από πολλά χρόνια, μπορεί να επηρεάσει την καθημερινή λειτουργία. Ένα ευρύ φάσμα αντιδράσεων μπορεί να επηρεάσει τα θύματα. Αν και αυτό που τους συνέβη δεν ήταν δικό τους λάθος, πολλοί επιζώντες βιασμού βιώνουν και ενοχή και ντροπή μετά από σεξουαλική επίθεση. Ετυμολογικά θέλω να σταθώ σε αυτά τα δύο συναισθήματα:

1. Ενοχή: ν. 1. το γεγονός ή η κατάσταση της διάπραξης αδικήματος, εγκλήματος, παράβασης ή αδικήματος, π.χ. ενάντια στο ηθικό ή ποινικό δίκαιο. 2. αίσθημα ευθύνης ή τύψεις για κάποιο αδίκημα, έγκλημα, λάθος κ.λπ., είτε πραγματικό είτε φανταστικό.
2. Ντροπή: ν. 1. το οδυνηρό αίσθημα του να έχεις κάνει ή να βιώνεις κάτι το όποιο χαρακτηρίζεται ως, άτιμο, ανάρμοστο, ανόητο κ.λπ.

Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η ενοχή και η ντροπή είναι το ίδιο πράγμα (και το λεξικό τα συγχέει). Είναι, ωστόσο, εξαιρετικά διαφορετικά. Οι επιζώντες βιασμού αισθάνονται ένοχοι, ως επί το πλείστων, επειδή αισθάνονται ότι έκαναν κάτι λάθος και για αυτό δέχτηκαν σεξουαλική επίθεση (“αν δεν φορούσα αυτό το φόρεμα… αν δεν είχα πιει τόσο πολύ… κλπ). Τα θύματα νιώθουν ένοχες γιατί νιώθουν ότι οι πράξεις τους προκάλεσαν την επίθεση.

Η ντροπή είναι αυτή που εμποδίζει πολλούς επιζώντες να μιλήσουν για αυτό που τους συνέβη. Η ντροπή είναι μια επίθεση στον επιζώντα ως άτομο («Είμαι κακός άνθρωπος γιατί μου συνέβη αυτό…»). Είναι το συναίσθημα που νιώθεις όταν είσαι σίγουρος ότι κάποιος θα σε σκέφτεται άσχημα επειδή σου έκαναν επίθεση. Η ντροπή είναι πιο διαρκής και τελικά πιο επικίνδυνη από την ενοχή. Το αίσθημα της ντροπής είναι τόσο έντονο για τα θύματα βιασμού που πολλοί δεν λένε ποτέ σε κανέναν τι τους συνέβη. Ακόμη και σε ψυχοθεραπευτικά περιβάλλοντα, τα θύματα βιασμού συχνά αποφεύγουν να μιλήσουν για το τι τους συνέβη.

Και αφού διευκρινίσαμε δύο πολύ βασικά συναισθήματα και τις αντιλήψεις που υπάρχουν γύρω από αυτά και το πως επηρεάζουν τα θύματα ήρθε η ώρα να καλύψουμε, τις σωματικές, ψυχικές συναισθηματικές επιπτώσεις.

Σωματικές  επιπτώσεις του βιασμού

Οι σωματικές επιπτώσεις του βιασμού μπορεί να προκύψουν τόσο από την αναγκαστική σεξουαλική επίθεση όσο και από εκείνες που δεν περιλαμβάνουν βίαιη υποβολή, όπως ο βιασμός με τη βοήθεια ναρκωτικών. Η αναγκαστική σεξουαλική επίθεση συχνά προκαλεί ορατούς μώλωπες ή αιμορραγία μέσα και γύρω από την περιοχή του κόλπου ή του πρωκτού και μώλωπες σε άλλα μέρη του σώματος από καταναγκαστική βία. Αλλά τόσο ο εξαναγκαστικός όσο και άλλος τύπος βιασμού μπορεί να έχουν πολλές άλλες σωματικές συνέπειες:

• Αλλαγές στα πρότυπα διατροφής ή ύπνου
• Ανησυχίες για τη σωματική ασφάλεια
• Σωματικός τραυματισμός
• Ουρολοιμώξεις
• Ινομυώματα μήτρας – μη καρκινικοί όγκοι στο μυϊκό τοίχωμα
• Εγκυμοσύνη
• Σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα (ΣΜΝ) – HIV, κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων, σύφιλη, γονόρροια, χλαμύδια και άλλα.

Ψυχολογικές επιπτώσεις του βιασμού

Τα θύματα βιώνουν τόσο βραχυπρόθεσμες όσο και μακροπρόθεσμες ψυχολογικές επιπτώσεις. Μία από τις πιο κοινές ψυχολογικές συνέπειες του βιασμού είναι το self-blame. Τα θύματα χρησιμοποιούν το self-blame ως εργαλείο αντιμετώπισης που βασίζεται στην αποφυγή. Tο self-blame επιβραδύνει ή, σε πολλές περιπτώσεις, σταματά τη διαδικασία επούλωσης. Άλλες κοινές συναισθηματικές και ψυχολογικές επιπτώσεις του βιασμού περιλαμβάνουν:

• Διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) – συναισθήματα έντονου άγχους και στρες
• Κατάθλιψη
• Αναδρομές – αναμνήσεις βιασμού που το θύμα νιώθει ότι επαναλαμβάνονται
• Οριακή διαταραχή προσωπικότητας [1](Borderline personality disorder)
• Διαταραχές ύπνου
• Διατροφικές διαταραχές
• Διασχιστική διαταραχή ταυτότητας [2](Dissociative identity disorder)
• Ενοχή
• Δυσπιστία προς τους άλλους – ανήσυχος σε καθημερινές κοινωνικές καταστάσεις
• Θυμός
• Αισθήματα προσωπικής αδυναμίας – τα θύματα αισθάνονται ότι ο βιαστής τους έκλεψε τον έλεγχο του σώματός τους
• Εφιάλτες
• Δυσκολία συγκέντρωσης
• Ανησυχία
• Χρήση ή κατάχρηση ουσιών
• Φοβίες
• Χαμηλή αυτοεκτίμηση

Συναισθηματικές ειπτώσεις :

• Ενοχές, ντροπή,
• Αμηχανία
• Φόβος, δυσπιστία
• Θλίψη
• Απομόνωση
• Έλλειψη ελέγχου
• Θυμός
• Μούδιασμα
• Σύγχυση
• Σοκ, δυσπιστία
• Άρνηση

Ορισμένα αποτελέσματα στην υγεία μπορεί να είναι θανατηφόρα, όπως η αυτοκτονία, η ανθρωποκτονία, η μητρική θνησιμότητα και οι θάνατοι που σχετίζονται με το AIDS.

Πως μπορούμε να βοηθήσουμε τα θύματα βιασμού

Μέρος αυτού που δυσκολεύει τόσο τα αγαπημένα σας πρόσωπα είναι ότι δεν ξέρουν τι να πουν ή να κάνουν, αλλά υπάρχουν τρόποι να προσφέρετε εποικοδομητική βοήθεια καθώς και να λάβετε υποστήριξη.

1. Ενημερώστε τους ότι τους πιστεύετε
   Πολύ συχνά, η αποκάλυψη αντιμετωπίζεται με σκεπτικισμό ή απόλυτη δυσπιστία. Το να αφήνεις απλώς έναν επιζώντα να καταλάβει ότι τους πιστεύεις και ότι στέκεσαι πίσω του έχει νόημα. Να θυμάστε ότι παρόλο που μπορεί να έχετε μια έντονη αντίδραση σε αυτό που συνέβη, είναι σημαντικό να εστιάσετε στα συναισθήματα και τις αντιδράσεις του επιζώντος και όχι στις δικές σας.
2. Αφήστε τον επιζώντα να πάρει τις δικές του αποφάσεις . Αυτό το σημείο μπορεί να είναι πολύ δύσκολο, μπορεί να είναι πολύ δελεαστικό να «αναλάβετε» για λίγο μια προσπάθεια να βοηθήσετε τον επιζώντα να αντιμετωπίσει τον βιασμό. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι λόγω του βιασμού, ο επιζών ένιωσε την απώλεια του ελέγχου της ζωής του. Η αποκατάσταση αυτού του ελέγχου είναι πολύ σημαντική. Προσπαθήστε να αναβάλλετε να πάρετε αποφάσεις εσείς και αφήστε τον επιζών, να το κάνει. Τότε τουλάχιστον αυτή ήταν η επιλογή τους και όχι δική σας. Εάν ένας επιζών θέλει να μιλήσει, προσπαθήστε να είστε ανοιχτός ακροατής. Εάν προτιμούν να μην μιλήσουν για την επίθεση, τότε προσπαθήστε να τους υποστηρίξετε με άλλους τρόπους, δείχνοντας τους ότι νοιάζεστε για αυτόν/την και ότι είστε πρόθυμοι να τον ακούσετε αργότερα, εάν το επιθυμείτε.
3. Εκπαιδευτείτε για τους μύθους του βιασμού. Μεγάλη ζημιά γίνεται, συχνά άθελα στους επιζώντες, επειδή οι άνθρωποι γύρω τους πιστεύουν τους μύθους που περιβάλλουν τον βιασμό. Στον βιασμό δεν φταίει ποτέ ο επιζών, αλλά μάλλον ο βιαστής. Αν και αυτό ακούγεται σαν ένα απλό, δεδομένο ακόμη και προφανές, γεγονός, πολλές από τις παραπληροφορήσεις που υπάρχουν δείχνουν ότι το θύμα είναι υπεύθυνο για τον βιασμό. Η εκπαίδευση του εαυτού σας – σας επιτρέπει να παρέχετε ενημερωμένη, και συμπονετική υποστήριξη.
4. Να είστε έτοιμοι να ακούσετε. Το να είστε πρόθυμοι ακροατές, που αναγνωρίζουν τα συναισθήματα ενός ατόμου, έχει σημαντικό θετικό αντίκτυπο στην ζωή τους. Μερικές φορές είναι πολύ χρήσιμο να είστε απλά με ένα άτομο και να δημιουργείται μια ασφαλή σιωπή. Η μη επικριτική υποστήριξη βοηθάει τρομερά τους επιζώντες καθώς αναρρώνουν από αυτό το τραυματικό γεγονός.

[1] Η οριακή διαταραχή προσωπικότητας (BPD) είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια στην οποία ένα άτομο εμφανίζει ένα μακροπρόθεσμο και σταθερό πρότυπο ασταθών διαθέσεων και συναισθημάτων. Με άλλα λόγια, το άτομο δεν μπορεί να ρυθμίσει σωστά τα συναισθήματά του, με αποτέλεσμα μια εσωτερική εμπειρία που προκαλεί παρορμητικές συμπεριφορές και χαοτικές διαπροσωπικές σχέσεις (σχέσεις οριακής διαταραχής προσωπικότητας).

[2] Η διασπαστική διαταραχή ταυτότητας είναι μια σοβαρή ψυχική ασθένεια και γίνεται όλο και περισσότερο κατανοητή ως «μια σύνθετη και χρόνια μετατραυματική ψυχοπαθολογία που σχετίζεται στενά με τη σοβαρή, ιδιαίτερα πρώιμη, παιδική κακοποίηση». Η διασπαστική διαταραχή ταυτότητας, κοινώς γνωστή ως DID, χαρακτηρίζεται από δύο ή περισσότερες προσωπικότητες μέσα στο άτομο. Τυπικά, κάποιος είναι κυρίαρχος και παρών τις περισσότερες φορές, αλλά, ανά πάσα στιγμή, είναι παρούσα μια προσωπικότητα.