ΥΠΟΓΡΑΦΕΙ Η ΙΩΑΝΝΙΔΟΥ ΜΑΡΙΑ

“Δεν υπάρχει αγώνας για ένα θέμα,

γιατί δεν ζούμε μονοθεματικές ζωές”.

-Audre Lorde, ακτιβίστρια για τα πολιτικά δικαιώματα και φεμινίστρια

Σε μαζική κλίμακα και σε καθημερινή βάση, τα ζώα πυροβολούνται, πνίγονται,ή πεθαίνουν από ηλεκτροπληξία. Αυτό συμβαίνει συνήθως αφού έχουν ζήσει άθλιες συνθήκες και περιορισμένα οπού ανεξάρτητος το είδος του ζώου έχουν περιορισμένο χώρο να κινηθούν, πχ. τα γουρούνια στα κλουβιά μπορούν να πάνε μόνο μπρος και πίσω. Τα κοτόπουλα ο χώρος που τους αντιστοιχεί είναι όσο οι διαστάσεις μια κόλλας Α4.

Τα ζώα ακρωτηριάζονται μέσω μαρκαρίσματος, ή με την αφαίρεση κεράτων, ή ακρωτηριάζοντας την ουρά τους κ.λπ. .Όταν τα ζώα πλέον κριθούν ότι είναι έτοιμα για σφαγή και κατανάλωση μεταφέρονται στριμωγμένα σε φορτηγά όπου διανύουν μεγάλες αποστάσεις σε δύσκολες καιρικές συνθήκες (πχ., πολύ κρύο ή υπερβολική ζέστη). Δυστυχώς πολλά από αυτά τα ζώα δεν καταφέρνουν καν να φτάσουν στον σφαγείο αφού έχουν πεθάνει κατά την μεταφορά τους. Στα γραπτά του, μυθιστοριογράφος και o βραβευμένος με Νόμπελ Isaac Bashevis Singer συνέκρινε τακτικά τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συμπεριφέρονται και θανατώνουν τα μη ανθρώπινα ζώα με τον τρόπο που μεταχειριζόντουσαν και σκότωναν τους Εβραίους Ναζί (Singer, 1968). Άλλοι έχουν χρησιμοποιήσει μεταφορές και εικόνες που αναφέρουν την περίοδο της σκλαβιάς στην Αμερική για να απεικονίσουν τις ομοιότητες που υπάρχουν στις κτηνοτροφικές μονάδες (Plous, 2003; Spiegel, 1988). Ωστόσο, καθαρά από πλευράς αριθμών, αν σκεφτούμε τα δισεκατομμύρια ζώων που σκοτώνονται κάθε χρόνο, η σύγκριση του Ολοκαυτώματος υποτιμά το εύρος του προβλήματος. Φυσικά, από καμία άποψη και θέση δεν συγκρίνονται αυτά τα περιστατικά αλλά εντοπίζονται οι ομοιότητες.

Η συστημική εκμετάλλευση και χρήση άλλων ειδών (ζωών = species) από τον άνθρωπο αναφέρεται συχνά ως “ειδισμός” ή σπισισμος (speciesism).

Ο σπισισμός έχει ανάλογες ρίζες με την διακριτική μεταχείριση ατόμων με βάση το φύλο (σεξισμός) ή φυλετική διάκριση (ρατσισμός) (Horta, 2010; Ryder, 2006; Singer, 1975). Από ψυχολογική άποψη, ο σπισισμός μπορεί να οριστεί ως η διαφορετική μεταχείριση (συμπεριφορική) ή ηθική ως προς διάφορα είδη ζώων (σκύλος vs μοσχαράκι). Αναγνωρίζουμε τον σκύλο σαν μέλος της οικογένειας μας, ενώ παράλληλα στερούμαι από ένα μοσχαράκι την ζωή του καθώς και το αναγνωρίζουμε σαν «φαγητό».

Ο Gordon Allport (1954) παρατήρησε ότι «Αν ένα άτομο είναι αντισημίτης, είναι πιθανό να είναι «ενάντια» σε οποιαδήποτε ομάδα θεωρείται διαφορετική.

Αυτή η γενική και αρνητική στάση απέναντι σε μια σειρά διαφορετικών ομάδων είναι γνωστή ως «γενικευμένη προκατάληψη» (Hodson & Dhont, 2015; McFarland, 2010). Οι έρευνες δείχνουν ότι άνθρωποι που «υποτιμούν» άλλους ανθρώπους μιας κοινωνικής ομάδας, για παράδειγμα υποστηρίζοντας ρατσιστικές απόψεις, τείνουν επίσης να υποτιμούν άτομα άλλων ομάδων, για παράδειγμα, υποστηρίζουν επίσης σεξιστικές και ομοφοβικές απόψεις (Akrami et al., 2011; Hodson, 2017; Meeusen & Dhont, 2015).

Παρόλα αυτά ο σπισισμός εστιάζει στην ανωτερότητα και την κυριαρχία ενός ανθρώπου ως προς αλλά είδη (πχ. ανθρώπινα και μη-ανθρώπινα ζώα) που θεωρεί κατωτέρα. Ο σπισισμός δεν εκδηλώνεται μόνο στη διαφορετική μεταχείριση και στην ηθική αξιολόγηση των ανθρώπων και των ζώων, αλλά και στον τρόπο που συμπεριφερόμαστε και σκεφτόμαστε ηθικά για διάφορα ζώα. Σκεφτείτε για παράδειγμα το σκάνδαλο με το κρέας αλόγου που ξέσπασε στο Ηνωμένο Βασίλειο το 2013, και στη συνέχεια εξαπλώθηκε σε όλη την Ευρώπη.  Όταν οι αρχές του Ηνωμένου Βασιλείου για την ασφάλεια των τροφίμων αποκάλυψαν ότι πολλά από τα προϊόντα του βοείου κρέατος περιείχαν κρέας αλόγου. Αυτό το γεγονός  προκάλεσε οργή σε πολλούς Βρετανούς καταναλωτές – όχι λόγω εσφαλμένης επισήμανσης ή δόλιας πρακτικής, αλλά λόγο του «πολιτιστικού ταμπού» κατά της κατανάλωσης αλόγων στο Ηνωμένο Βασίλειο. Οι Βρετανοί είναι πρόθυμοι να καταναλώσουν μπιφτέκια (γουρούνια) και μπριζόλες (αγελάδες), στο κυριακάτικο ψητό συνοδευόμενο με σαλάτα ή με πουρέ πατάτας, όμως τους αηδιάζει η ιδέα να φάνε άλογο. Η έλλειψη ηθικών αντιρρήσεων για την κατανάλωση αγελάδων ή γουρουνιών δείχνει ότι δεν υπάρχει άλλος λόγος για τις φρικτές αντιδράσεις σχετικά με το κρέας αλόγου πέρα από το γεγονός ότι τα άλογα δεν είναι θεωρούνται ζώα φάρμας ή κατανάλωσης. Πριν από χρονιά στην Ελλάδα είχε συμβεί κάτι παρόμοιο όπου ο κόσμος ανακάλυψε ότι τα κεφτεδάκια που έτρωγε ήταν από άλογο και όχι από μοσχάρι η χοιρινό (δες https://www.protothema.gr/greece/article/383267/to-kreas-alogou-kostizei-akoma-sti-nikas/).

Επομένως, το ηθικό μας ενδιαφέρον ως προς τα ζώα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε κριτήρια που, έχουν σχέση με συγκεκριμένα είδη ζώων, ή με βάση την λειτουργία  τους  για τον άνθρωπο (π.χ. βρώσιμα ή όχι), ή τον τρόπο που φαίνονται (π.χ. αν είναι χαριτωμένα, άσχημα, ή παρόμοια με τους ανθρώπους) και με τον τρόπο που απεικονίζονται ή αντιλαμβάνονται με βάση τη συμπεριφορά τους (π.χ. ως επικίνδυνα ή απειλητικά), όλα αυτά τα κριτήρια είναι αυτά που καθορίζουν σε μεγάλο βαθμό τον τρόπο που μεταχειριζόμαστε τα ζώα.  Αναμφισβήτητα, από πολλές απόψεις, η διάκριση μεταξύ ανθρωπίνων και μη ανθρωπίνων ζωών μοιάζει με τις διακρίσεις  που υφίστανται διάφορες ανθρώπινες ομάδες όπου αντιλαμβάνονται κοινωνικά και πολιτικά ως «χαμηλότερου επιπέδου» . Αυτές οι ιδέες και οι αντιλήψεις υποδηλώνουν ότι η έννοια της γενικευμένης προκατάληψης δεν είναι περιορισμένη μόνο στις προκαταλήψεις προς τις ανθρώπινες ομάδες, αλλά μπορεί να επεκταθεί και σε προκαταλήψεις προς τα ζώα. Οι παραλληλισμοί ή η σύνδεση μεταξύ σπισισμού και προκαταλήψεων για τις ανθρώπινες ομάδες έχουν συζητηθεί συχνά από σημαντικούς μελετητές όπως ο Peter Singer και Carol Adams.

Είναι ο σπισισμός ένας τύπος προκατάληψης συγκρίσιμος με τους παραδοσιακούς τύπους προκατάληψης όπως η ομοφοβία ή o ρατσισμός?

Η κεντρική ιδέα της γενικευμένης προκατάληψης είναι ότι κάποιος που έχει μεγάλη προκατάληψη απέναντι στην Ομάδα Χ έχει μεγάλη προκατάληψη για τις Ομάδες Υ και Ζ (Allport, 1954· Akrami et al., 2011; Meeusen & Dhont, 2015). Ως εκ τούτου, ένας πρώτος, σχετικά εύκολος τρόπος δοκιμής εάν η έννοια μπορεί να διευρυνθεί ώστε να συμπεριλάβει τα ζώα ως άλλη ομάδα (και στόχος της προκατάληψης), είναι να διερευνηθεί εάν εκείνοι που εκφράζουν αρνητικές και προκατειλημμένες απόψεις για ανθρώπινες ομάδες (π.χ. εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες) υποστηρίζουν επίσης την εκμετάλλευση απέναντι στα ζώα (speciesist attitudes). Ερευνητές δοκιμάσαν αυτήν την ιδέα σε μια σειρά από διαφορετικά δείγματα, πρώτα σε ένα καναδικό δείγμα μαθητών και στη συνέχεια σε μια σειρά από μελέτες που διεξήχθησαν στο Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο και τις ΗΠΑ χρησιμοποιώντας φοιτητές και πιο ετερογενείς δείγματα ενηλίκων (Dhont, Hodson, Costello, & MacInnis, 2014; Dhont et al., 2016). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι οι αρνητικές στάσεις εναντίον εθνικών και φυλετικών μειονοτήτων ήταν άμεσα συσχετισμένες  με  την υποστήριξη και την εκμετάλλευση των ζώων όπως και το κυνήγι, και την εκτροφή ζώων

όπως και την χρήση τους για την ψυχαγωγία ανθρώπων. Στην συνέχεια  πολλές άλλες μελέτες έδειξαν ότι η υποστήριξη σεξιστικών και ομοφοβικών αντιλήψεων είναι άμεσα συσχετισμένες με τον σπισισμό (Caviola et al., 2019).

Οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τους εαυτούς τους φιλόζωους, όπου αναγνωρίζουν τα ζώα όχι σαν αντικείμενα αλλά σαν πολύπλοκα όντα με τα οποία μοιραζόμαστε τον πλανήτη, τις ζωές μας, τα σπίτια μας. Χαιρόμαστε μαζί τους αγωνιούμε με τον πόνο τους αναγνωρίζουμε την εξυπνάδα τους και τις ικανότητες τους και την ατομικότητα τους , καθώς τα υποδεχόμαστε στις οικογένειες μας η τα σεβόμαστε στο φυσικό τους στοιχείο.  Η σκέψη να τους προκαλέσουμε αναίτιο πόνο η να υποφέρουν, είναι δυσβάσταχτη και για πολλούς από εμάς απάνθρωπη. Για αυτά τα ζώα που μας τρέφουν, μας ντύνουν και μας διασκεδάζουν, επιλέγουμε να ακολουθήσουμε μια περιγραφή που μειώνει, η ακόμα εξαλείφει τον πόνο τους. Έχουμε στο μυαλό μας την εικόνα μιας οικογενειακής φάρμας και τον εικονικό στοργικό αγρότη. Την οποία εικόνα και οι ιδίες οι διαφημίσεις μας την επιβεβαιώνουν (πχ. χαρούμενες αγελάδες που τρέχουν ελεύθερες). Στο μυαλό μας λοιπόν τα ζώα φάρμας ζουν μια ζωή χωρίς πόνο όπου, πληρώνουν ένα μικρό τίμημα, με χαρά, για μια καλή ζωή. Με άλλα λογία «μια συμφωνία με αμοιβαίο όφελος».  Τα ζώα λοιπόν κρυμμένα πίσω από αυτή την περιγραφή και λησμονημένα σταματούν να είναι ξεχωριστά, τα γνωρίζουμε ως εκτρεφόμενα ζώα, απρόσωπες μονάδες παραγωγής σε ένα σύστημα ασύλληπτου μεγέθους εκτός από τους νόμους που προστατεύουν τα ζώα συντροφιάς μας. Ο πόνος τους δεν φαίνεται και δεν ακούγεται. Η αξία τους προσδιορίζεται από την χρησιμότητα τους στον άνθρωπο, και δικαιολογείται από την πεποίθηση ότι ήμαστε ανώτεροι και την αντίληψη ότι έχουμε την δύναμη άρα και το δικαίωμα. Αυτή είναι και η βάση του σπισισμού.

Πώς μπορούμε λοιπόν να σταματησουμε το φαινόμενο του σπισισμόυ στη ζωή μας;

Αρχικά πρέπει να ξεκινήσουμε από την αναγνώριση των δικαιωμάτων των άλλων ζώων και να αντιληφθούμε ότι τα άλλα ζώα έχουν διάφορες ανάγκες και προσωπικότητες όπως εμείς και το ότι είναι διαφορετικά από εμάς δεν τα καθιστά κατωτέρα. Τα άλλα ζώα έχουν τις δικές τους ζωές, μπορούν να πάρουν αποφάσεις, αρκετά είδη ζώων  έχουν τον δικό τους ηθικό κώδικα. Συμπεριφέρονται σε πολλά πράγματα σαν εμάς (πχ., οι αγελάδες θρηνούν και κλαίνε όταν τους περνούν τα μωρά, διότι τους στερούμαι το θεμελιώδες δικαίωμα της μητρότητας. Οι ελέφαντες όταν ένα μέλος της οικογενείας τους έχει πεθάνει κάνουν ένα τελετουργικό ίδιο με τις ανθρώπινες κηδείες και βάζουν αγαπημένα αντικείμενα τους στην ταφή. Τα ψάρια επικοινωνούν μεταξύ τους και ενημερώνουν την αγέλη τους όταν βρίσκονται σε κίνδυνο). Αυτά είναι κάποια παραδείγματα που έχουν μελετηθεί από ηθολόγους, και βιοηθολόγους. Η ικανότητα ενός πλάσματος δεν κρίνεται από το αν μπορεί να κάνει κάτι όπως μπορούμε εμείς άλλα από το αν μπορεί. Ο καθένας από εμάς (ανθρώπινο και μη ανθρώπινο ζώο) είναι  διαφορετικό.

Όπως είπε και ο Albert Einstein « Ο καθένας είναι μεγαλοφυΐα, αλλά αν κρίνεις ένα ψάρι από την ικανότητά του να σκαρφαλώσει σ’ ένα δέντρο, θα περάσει όλη του τη ζωή πιστεύοντας πως είναι ηλίθιο».

Ανεξάρτητα από το πόσο διαφορετικοί μπορεί να φαινόμαστε μεταξύ μας, είμαστε όλοι μαζί, είμαστε όλοι μαζί σε αυτό τον πλανήτη και ο καθένας μας είναι εδώ για να ζήσει και όχι για να χρησιμοποιηθεί για ανθρώπινο σκοπό.

Αρά η ιδέα της επιβολής της κυριαρχίας μιας ομάδας που φαινομενικά είναι πλειοψηφία σε μια άλλη ομάδα που φαινομενικά είναι μειοψηφία είναι ΑΔΙΚΗ.  Όλοι μας, ανεξάρτητα από τυχόν διαφορετικά χαρακτηριστικά όπου η κοινωνία ορίζει σαν διαφορετικά (γυναίκες ,τρανς, ομοφυλόφιλοι, μαύροι, κινέζοι, ζώα κτλ.) , αξίζουμε σεβασμό και ίση αντιμετώπιση.

Η ερώτηση μου λοιπόν όσο αφορά τον σπισισμό είναι:

Που βρίσκεται η διαφορά ; Ποιο είναι πραγματικά το επιχείρημα ως προς το γιατί εκμεταλλευόμαστε το ένα ζώο αλλά αγαπάμε το άλλο;

Όταν όλοι:

Ήμαστε γήινοι.

Νιώθουμε πόνο.

Έχουμε μια καρδιά που χτυπάει.

Νιώθουμε αγάπη.

Έχουμε οικογένειες.

Έχουμε αισθήματα.

Έχουμε εγκέφαλο και νευρικό σύστημα.

Αλλά όλοι ΔΕΝ έχουμε το ίδιο δικαίωμα στην ζωή.