Υπογραφουν η Μαίρη Παπά και η Μαριλη Μπουφιδου

Οι ταινίες της Disney, που αγαπήσαμε σαν παιδιά και σαν ενήλικες, περνούν δυνατά και, αν μη τι άλλο, διφορούμενα κοινωνικά μηνύματα με ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τους συμβολισμούς που εμπεριέχουν. Ολοένα και περισσότερος κόσμος προσπαθεί να τα συγκρίνει με τα πρότυπα και τις ηθικές αρχές της σημερινής εποχής.

Τα πρότυπα που παρουσιάζονται προβληματίζουν εκείνους τους γονείς, που προσπαθούν να βρουν διασκεδαστικούς τρόπους να μεταδώσουν πολύτιμες αξίες στα παιδιά τους, χωρίς να γίνουν κουραστικοί ή διδακτικοί.

Ταινίες όπως, η «Σταχτοπούτα» και «Η μικρή γοργόνα» προβάλλουν αντιφεμινιστικά -έως- και φαλλοκρατικά μηνύματα, σε σύγκριση με την πολεμίστρια «Μουλάν» που κατατάσσεται στον στρατό και σώζει την Κίνα. Ή την Ινδιάνα Ποκαχόντας, που τα αντιπολεμικά μηνύματα της ταινίας, έχουν κάτι περισσότερο από έναν γενναίο έρωτα να μας πουν. Οι υπόλοιπες πριγκίπισσες θα «ανακριθούν» σε άλλο «παραμύθι»…

Ξεκινώντας από την αγαπημένη μας, τζίντζερ γοργόνα Άριελ, το κοινό είναι διχασμένο ως προς το αν τα μηνύματα που εκπέμπει είναι αρνητικά ή θετικά. Η μία άποψη ερμηνεύει την ταινία σαν το απόλυτο παράδειγμα, ότι όσο κι αν σου λένε να τα παρατήσεις, αν κυνηγήσεις το αδύνατο, τότε τα πάντα είναι δυνατά.

Το ηθικό δίδαγμα, μέσα από την ιστορία της παρορμητικής γοργόνας, είναι ότι τα παιδιά θα μάθουν να ακούν τους γονείς τους.

Στον αντίποδα, η έτερη άποψη ισχυρίζεται, ότι η νεαρή πρωταγωνίστρια θυσιάζει την υπέροχη φωνή της, στη «μάγισσα της θάλασσας», με αντάλλαγμα να της δώσει ανθρώπινα πόδια, ώστε να προσεγγίσει τον άγνωστο πρίγκιπα.

Όμως, εδώ είναι το λάθος: Η Άριελ μπήκε στη διαδικασία να αλλάξει τον εαυτό της, γνωρίζοντας τις συνέπειες των πράξεων που θα έχουν στην οικογένεια της, μόνο και μόνο για να γνωρίσει έναν άντρα που πιστεύει ότι είναι ο ιδανικός γι’ αυτήν.

Χωρίς τη φωνή-προσωπικότητα της, με μόνο σύμμαχο την ομορφιά, πρέπει να κάνει τον πρίγκιπα να την ερωτευτεί και να την φιλήσει μέσα σε τρεις ημέρες.

Αυτή η γνώριμη – σε πολλές γυναίκες – κατάσταση, δείχνει την αντικειμενοποίηση του γυναικείου φύλου, μία προσπάθεια να αλλάξει αυτό που είναι, προκειμένου να ταιριάξει με έναν άντρα. Ένα ατελείωτο κυνηγητό αντρικής επιβεβαίωσης και γυναικείων θυσιών χωρίς ανταπόκριση, καθώς στο πραγματικό παραμύθι του Hans Christian Andersen (πιο σκληρό από την εκδοχή της Disney) που ο πραγματικός κακός είναι η μάγισσα, θυμίζει έτι και νυν την πραγματική ζωή.

Ο δρόμος για την αγάπη δεν είναι -στην κυριολεξία- στρωμένος με ροδοπέταλα για τη μικρή γοργόνα, γιατί κάθε βήμα που θα κάνει στη γη, θα είναι σαν να πατάει σε κοφτερά γυαλιά, ενώ ο πρίγκιπάς της, της φέρεται σαν ένα διακοσμητικό αντικείμενο, μέχρι τη στιγμή που της εξομολογείται ότι είναι ερωτευμένος με μια άλλη γυναίκα και θα παντρευτεί εκείνη. Η μικρή γοργόνα παρευρέθηκε στο γάμο και κράτησε και την ουρά του νυφικού.

Στην εκδοχή της Disney ο πρίγκιπας σκοτώνει τη μάγισσα, παντρεύεται την Άριελ -η οποία στο μεταξύ έχει γίνει μόνιμα άνθρωπος χάρη στις μαγικές δυνάμεις του πατέρα της- και ζούνε όλοι καλά στη γη, στο βασίλειο του πρίγκιπα Έρικ. Νιώθετε κι εσείς ότι λείπει κάποια εκδοχή; Ποια εκδοχή; Μα αυτή που και η Άριελ, ως πριγκίπισσα, έχει βασίλειο και θα μπορούσε ο πρίγκιπας να γίνει γοργόνος και να ζουν στο βυθό. Ως φαίνεται όμως, ο πρίγκιπας δεν μπορεί να αλλάξει για εκείνη, γιατί είναι αδύνατο για έναν άνδρα να εξαρτά την ύπαρξη του από μια γυναίκα που περιμένει στα παρασκήνια.

Το σύνδρομο της Σταχτοπούτας

Η Σταχτοπούτα είναι ένα ακόμη παράδειγμα παθητικής εξέλιξης της όμορφης κόρης, προκειμένου να μεταμορφωθεί για ένα πρίγκιπα. Η καλόκαρδη και κακοποιημένη από την κακιά μητριά και τις θετές αδελφές της Σταχτοπούτα, με υπομονή και καρτερία, ξέρει μέσα της ότι ο ιππότης με την αστραφτερή πανοπλία θα την σώσει και θα φέρει την ευτυχία στη ζωή της, γιατί έτσι της αξίζει.

Όπως και στην περίπτωση της μικρής γοργόνας υπάρχει πολυπλοκότητα για το τι είδους πρότυπο αποτελεί η Σταχτοπούτα. Στις περισσότερες περιπτώσεις παραμυθιών ο γάμος αποτελεί το ζητούμενο και τη δικαίωση της πρωταγωνίστριας για τις δυσκολίες που βίωσε και υπέμεινε μέχρι να βρεθεί υπό τη σκέπη του άνδρα-προστάτη στη ζωή της.

Κάποια από τα χαρακτηριστικά της πρωταγωνίστριας είναι η καλοσύνη, η ευγένεια, η νοικοκυροσύνη και η πίστη στα όνειρά της, χωρίς όμως να παίρνει ουσιαστικές πρωτοβουλίες να αλλάξει τις καταστάσεις.

Η όμορφη κόρη λειτουργεί με γνώμονα την πεποίθηση ότι ο μοναδικός τρόπος να σωθεί είναι να αναζητήσει τον άντρα των ονείρων της που -όπως και η Άριελ- τον παντρεύεται γνωρίζοντας τον ελάχιστα, με μοναδικό γνώμονα ότι είναι ένας όμορφος και ευγενικός πρίγκιπας. Tι μπορεί να πάει στραβά;

Ο φόβος για την ανεξαρτησία κατατρέχει τις σύγχρονες Σταχτοπούτες, που υποσυνείδητα νιώθουν ευάλωτες και διαθέσιμες στις προθέσεις του εκάστοτε πρίγκιπα-βάτραχου. Το αποτέλεσμα είναι η αδρανοποίηση της προσωπικής εξέλιξης, έλλειψη αυτοπεποίθησης, άσχετα με την εξωτερική εμφάνιση ή τα χαρίσματα που διαθέτει η ίδια, και η επικείμενη κατάρρευση κάθε φορά που ο εκάστοτε πρίγκιπας κλείνει τις πόρτες της καρδιάς του, ανεβαίνει στο άσπρο άλογο και φεύγει…

Μουλάν: Η ταινία που τάραξε τα κινηματογραφικά νερά

Η Μουλάν, αναμφίβολα, είναι μια φεμινιστική φιγούρα. Είναι ένα κορίτσι με διαφορετικά όνειρα από τις άλλες κοπέλες. Σε μια στερεοτυπική και ανδροκρατούμενη κοινωνία που τη θέλουν παντρεμένη και να υπηρετεί τον άντρα της, εκείνη νιώθει αποτυχημένη που δε μπορεί να αντεπεξέλθει σε αυτόν τον ρόλο.

Σε μια κοινωνία που θέλουν τις γυναίκες υποταγμένες και στις οποίες ακούγονται φράσεις του τύπου, «Καλά θα κάνεις να κρατάς το στόμα σου κλειστό σε έναν άντρα» ή, «Είναι γυναίκα δεν αξίζει τίποτα», η Μουλάν αποφασίζει να γράψει την δική της ιστορία.

Όταν ο Κινέζος αυτοκράτορας διατάζει γενική επιστράτευση και ζητάει έναν άντρα από κάθε οικογένεια για να πολεμήσει ενάντια στον στρατό των Ούνων, η Μουλάν γίνεται ο γιος που δεν είχε ποτέ η οικογένεια Φα. Κατ’ αυτόν τον τρόπο παίρνει τον παλιό πολεμικό εξοπλισμό του πατέρα της και μεταμορφώνεται σε άντρα -εν άγνοια των γονιών της-, ούτως ώστε να σώσει τον ηλικιωμένο πατέρα της, ο οποίος είναι ο μοναδικός άντρας της οικογένειας και ανήμπορος να καταφέρει να πολεμήσει. Η αποφασιστικότητά της είναι τέτοια που αγνοεί πως αν την ανακαλύψουν η ποινή θα είναι θάνατος.

Στο στρατόπεδο εκπαίδευσης η Μουλάν, ως Πινκ Φα, δυσκολεύεται στην αρχή, όμως όχι μόνο τα καταφέρνει, αλλά μετατρέπεται και στον πιο γενναίο στρατιώτη. Μια γυναίκα λοιπόν, τους σώζει όλους, με το πείσμα, την γενναιότητα, την εξυπνάδα και τις πολεμικές τις δυνατότητες, αφήνοντας άφωνη όλη την Κίνα και κάνοντας περήφανη την οικογένεια της.

Στο τέλος, ανακαλύπτουμε ως θεατές, πως δεν το έκανε όλο αυτό μόνο για τον πατέρα της, αλλά και για να αποδείξει στον εαυτό της πόσο αξίζει, πως μπορεί να καταφέρει τα πάντα, παρά τις αντιξόες συνθήκες, και να νιώθει υπερήφανη για εκείνην.

Παρά ταύτα, όταν γυρίζει σπίτι της και ενώ έχει καταφέρει το μεγαλύτερο επίτευγμα που θα μπορούσε να υπάρξει, η γιαγιά της γίνεται η φωνή της κοινωνίας και την κατηγορεί που γύρισε με σπαθί και όχι με άντρα. Αυτό είναι κάτι που μπορεί να ακούγεται χαριτωμένο και χιουμοριστικό, αλλά αυτή η συγκεκριμένη φράση τη συγκεκριμένη χρονική στιγμή ακυρώνει όλη την προσπάθεια της Μουλάν και υπενθυμίζει πόσο “απαραίτητη” είναι η ύπαρξη ενός άντρα στην ζωή μιας γυναίκας. Η ταινία, άλλωστε, το επιβεβαιώνει με την πρόταση γάμου του στρατηγού στην πρωταγωνίστρια.

Αυτή η νεαρή προοδευτική και μάχιμη Κινέζα καταρρίπτει όλα τα στερεότυπα και την κουλτούρα της κοινωνίας που μεγαλώνει και αποδεικνύει ότι μια γυναίκα μπορεί να είναι ίση και να καταφέρει ό, τι μπορεί επί ίσοις όροις και ένας άντρας.

Η μοναδική που άφησε τον “πρίγκιπα”…

Η Ποκαχόντας είναι κι αυτή μία από τις πιο δυναμικές γυναικείες φιγούρες κινουμένων σχεδίων. Είναι η πρώτη ταινία της Disney, η οποία είναι βασισμένη σε κάποιο υπαρκτό ιστορικό πρόσωπο και το πραγματικό της όνομα ήταν Ματοάκα.

Η πραγματική ιστορία είναι πολύ πιο βίαιη.Η ιστορία διαδραματίζεται σε μια πολεμική περίοδο ανάμεσα στις «λευκές φυλές» και τους Ινδιάνους. Οι Άγγλοι καθοδηγούμενοι από μεγάλα οικονομικά συμφέροντα, σαλπάρουν για την χώρα των «βαρβάρων» (όπως αποκαλούν τους Ινδιάνους) για να εξασφαλίσουν μεγάλη ποσότητα χρυσού.

Ο αρχηγός του ταξιδιού Τζον Σμιθ, σε μια απόπειρά του να εξερευνήσει την άγρια φύση, συναντά την ηρωίδα μας Ποκαχόντας, την κόρη του αρχηγού Παουατάν. Οι δύο αυτοί άνθρωποι ανήκουν σε δύο τελείως διαφορετικούς κόσμους και σε δύο διαφορετικά στρατόπεδα. Αυτό όμως δεν τους εμποδίζει να ερωτευτούν αληθινά και εν μέσω πολλών δυσκολιών, πολύ σύντομα. Αυτή η σχέση γίνεται η αφορμή να λήξει προσωρινά ο πόλεμος.

«Διαφερουν απο εμας γι αυτο δεν εχουν μπέσα» .

Η Ποκαχόντας παρά το νεαρό της ηλικίας της «διδάσκει» ειρήνη στις δύο αντίπαλες φυλές τις οποίες, μέχρι εκείνη τη στιγμή, ένωνε μόνο το μίσος. Εξαλείφει τον φυλετικό ρατσισμό και την προκατάληψη με βάση το χρώμα του κάθε ανθρώπου. Αυτή η ταινία είναι από τις πλέον μορφωτικές, διότι περνάει πολλά αντιρατσιστικά μηνύματα, όχι μόνο από τη σεναριακή πλοκή της, αλλά και από το νόημα των τραγουδιών που εμπεριέχονται στην ταινία. Σε ένα από αυτά ακούγονται ανατριχιαστικοί στίχοι όπως: «Δεν μοιάζουνε με εμάς και αρά είναι κτήνη», «Διαφέρουν από εμάς γι αυτό δεν έχουν μπέσα» .Τα χρώματα σε αυτήν την σκηνή δεν είναι τυχαία, εναλλάσσονται επιτηδευμένα.

Οι Ινδιάνοι, υπό το φως του φεγγαριού, φαίνονται λευκοί, ενώ οι Άγγλοι, υπό το φως της φωτιάς, κόκκινοι. Όμως τα σημαντικά αυτά μηνύματα της συγκεκριμένης ιστορίας δεν τελειώνουν εδώ. Στη δεύτερη ταινία, εισβάλει και το φεμινιστικό στοιχείο και αυτό συμβαίνει, όταν αφήνει τον μεγάλο έρωτά της με τον Τζον Σμιθ για τον Ρολφ.

Σε αντίθεση με τις άλλες «γλυκανάλατες» πριγκίπισσες, που περιμένουν τον πρίγκιπα να τους αλλάξει την ζωή και τον ακολουθούν πιστά, η Ποκαχόντας είναι η πρώτη ηρωίδα που αφήνει έναν άντρα για κάποιον άλλον. Η ισχυρή προσωπικότητα της, δεν της επιτρέπει να δεχθεί να ταξιδέψει μαζί με τον Τζον Σμιθ και το πλοίο του σε όλο τον κόσμο, γιατί αυτό δεν συμβαδίζει με τα δικά της όνειρα.

Ξέρει πολύ καλά ότι θα είναι ευτυχισμένη μόνο εάν βρίσκεται στην πατρίδα της, μαζί με τους δικούς της κι αυτή η πεποίθηση είναι κάτι που σέβεται ο Ρολφ και αποφασίζει να την ακολουθήσει. Η κίνηση της Ποκαχόντας εξόργισε μεγάλο μέρος του κοινού, που θέλει τις γυναίκες απόλυτα πιστές και μονογαμικές. Κανείς δεν ασχολήθηκε με το ότι ο Τζο Σμιθ ποτέ δεν σεβάστηκε πραγματικά την επιθυμία της να μείνει στην Βιρτζίνια με την φυλή της και μέχρι τελευταία στιγμή σκεφτόταν το δικό του όνειρο, χωρίς να τον ενδιαφέρει η πραγματική επιθυμία της Ποκαχόντας.

Πριγκιπισσομανία

Οι γυναικείες φιγούρες ταυτίζονται με τον ρόλο της γυναίκας στις τότε κοινωνίες και οι σύγχρονες πριγκίπισσες δείχνουν ότι πλέον έχουν επιλογές και αυτό θα έπρεπε να αποτελεί ένα νέο μάθημα για τα σημερινά παιδιά.
 
Οι ιστορίες που παρουσιάζονται στα κινούμενα σχέδια, παρ’ όλη την δραματοποίησή τους, δεν διαφέρουν τόσο πολύ από την πραγματική ζωή και αυτό απαιτεί μεγάλη συζήτηση με τις μικρές «πριγκίπισσες» και «πρίγκιπες».